„Prus. Śledztwo biograficzne” Monika Piątkowska

Uwielbiamy ze sobą rozmawiać, a najbardziej o książkach. Tym razem przeczytaliśmy biografię Moniki Piątkowskiej „Prus. Śledztwo biograficzne”. Nie wiemy, jak teraz w szkole przebiegają lekcje polskiego, ale za naszych czasów wyglądały, jak parafraza Gombrowicza i w tym przypadku nauczyciel grzmiałby, że „Prus wielkim pisarzem był”. Koniec kropka. Żadnej dyskusji, polemiki. A Prus, właściwie Aleksander Głowacki był człowiekiem. Bardzo nieszczęśliwym człowiekiem.

M: Kto, by pomyślał, że będziemy rozmawiać o Aleksandrze Głowackim, znanym bardziej jako Bolesław Prus. O autorze nudnawych lektur szkolnych…

B:I którego przedstawiano nam jako społecznika, poczciwca i wzór do naśladowania…

M: Niestety, wzorem nie był, bo nie miał skąd czerpać wzorców do naśladowania. Urodził się w dość niejasnych okolicznościach, kiedy praktycznie rodzice się rozeszli. Matka Apolonia z Trembińskich Głowacka zmarła, gdy Oleś miał trzy latka i odtąd stał się tobołkiem, którym się przerzucono. Nikt tak naprawdę nie chciał i nie potrafił się zająć dzieckiem, dając mu choć namiastkę ciepła i miłości. Stąd chyba wzięły się największe traumy Głowackiego…

B: Tak, to bardzo smutne. A jeszcze smutniejsze jest to, że choć sam nie zaznał w dzieciństwie ciepła, miłości, czy choćby zwykłego zainteresowania, będąc już dorosłym, sam zgotował taki sam los, oddanemu mu na wychowanie Emilowi Trembińskiemu. Zresztą, psychika Aleksandra Głowackiego, to temat rzeka… Jego brat był chory psychicznie, w stopniu uniemożliwiającym mu funkcjonowanie. Niewiele dowiedzieliśmy się o ojcu Aleksandra, ale jego zachowania wobec syna i swojej żony, też świadczą o zaburzeniach psychicznych i/lub emocjonalnych. Sam Aleksander w starszym wieku cierpiał na agorafobię oraz zaburzenia kompulsywne.

M: No dobrze, zapuściliśmy się w psychoanalizę pisarza, która nie jest rzeczą prostą, bo w wielu aspektach opiera się na poszlakach. Zresztą w samym tytule książki mamy zwrot „śledztwo biograficzne”. Autorka musiała przemienić się w detektywa, by odnaleźć ślady Głowackiego, zwłaszcza w czasie jego dzieciństwa i wczesnej młodości. Trochę mnie to raziło i wydawało się nieco nad wyraz, wyciąganie pewnych biograficznych wątków na podstawie późniejszych utworów. Czy babka Marcjanna była takim potworem, jak to opisał w „Sierocej doli”?

B: Zapewne nie. To było wyobrażenie Prusa, podejrzewam więc, że z babci uczynił potwora, idealizując swoją matkę no i siebie. Zresztą, w wielu swoich utworach, można znaleźć Aleksandra, jak spoziera na nas spod maski Faraona, czy Rzeckiego. Sam Prus, też nie był aniołem. W początkach swej kariery jako publicysty zasłynął ostrym piórem i łatwym wchodzeniem w gwałtowne polemiki i kłótnie z innymi dziennikarzami.

M: Nie był człowiekiem łatwym w codziennym współżyciu. Był trochę neurotyczny, niepewny siebie, co umiejętnie przykrywał pozorną otwartością. Był człowiekiem niepewnym swoich umiejętności, zakompleksionym. Miał problemy z podejmowaniem decyzji, czego dowodem może być zachowawcza postawa wobec Oktawii. Niby chciał się z nią ożenić, ale może niekoniecznie teraz.

B: Same jego oświadczyny były wręcz kuriozalne, nawet jak na dziewiętnastowieczne standardy. Miał mnóstwo kompleksów i miał poważne kłopoty z podejmowaniem decyzji. Jeśli do tego dodać jeszcze brak wykształcenia (bo z powodu załamania psychicznego porzucił studia) i kłopot z podróżowaniem (przez agorafobię) co uniemożliwiło mu poznawanie świata (czego nie omieszkano mu wytknąć podczas jednej z polemik na łamach prasy), to fakt że wycisnął z siebie trzy naprawdę dobre książki, można uznać za spore osiągnięcie. Piszę trzy, bo „Anielki” nie uważam za udaną powieść.

M: Nie wiem, jak Ty, ale ja uznaję biografię Piątkowskiej za całkiem udaną. Co prawda uważam, że rekonstrukcja wczesnych lat Głowackiego jest mocna nadinterpretacją, ale im dalej, im stawał się starszy, tym lepiej mi się czytało. Być może dlatego, że było więcej źródeł: listy, pamiętniki, felietony Prusa drukowane w warszawskich gazetach. Prus był skomplikowaną osobowością, zapętloną, pełną kompleksów i leków, które z biegiem lat się nasilały. Czytając biografię, było mi go momentami żal, a chwilami bym go udusiła. Niby tak bardzo kochał Oktawię, a jako żonę ją unieszczęśliwił.

B: Biografia jest udana, bo ukazuje człowieka, z zaletami i wadami, nie zaś pomnik z brązu. Zresztą sama autorka zaznacza już w tytule: „Prus Śledztwo Biograficzne”, że nie zawsze mogła bazować na twardych dowodach.

Monika Piątkowska „Prus. Śledztwo biograficzne” Wydawnictwo Znak 2017

Czytaliśmy jako e-książkę.